บทที่ 6 พฤติกรรมต้นทุน และ การวิเคราะห์ต้นทุน ปริมาณ และกำไร

บทที่ 6

พฤติกรรมต้นทุน และ การวิเคราะห์ต้นทุน ปริมาณ และกำไร

ความหมายของการวิเคราะห์ต้นทุน ปริมาณ และกำไร

การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของต้นทุน ปริมาณ และกำไร เป็นการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างต้นทุน ปริมาณ และกำไรซึ่งเป็นการวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงของปัจจัยต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อกำไร

ข้อสมมติภายใต้การวิเคราะห์ CVP

1) พฤติกรรมต้นทุนและรายได้เป็นความสัมพันธ์แบบเส้นตรงภายในช่วงกิจกรรมหนึ่ง (Relevant Range)
2) รายการต้นทุนทุกรายการจัดเป็นต้นทุนผันแปรหรือต้นทุนคงที่เท่านั้น
3) ปัจจัยที่มีผลกระทบต่อต้นทุนมีเพียงปัจจัยเดียวคือการเปลี่ยนแปลงในระดับกิจกรรม
4) ไม่มีสินค้าคงเหลือต้นงวดและสินค้าคงเหลือปลายงวด
5) สัดส่วนการขายของสินค้าแต่ละชนิดคงที่

การแบ่งประเภทต้นทุน แบ่งออกเป็น 3 ประเภท คือ

1. ต้นทุนผันแปร ( Variable costs ) เป็นต้นทุนที่ผันแปรไปตามสัดส่วนการเปลี่ยนแปลงของจำนวนหน่วยการผลิต หรือระดับของกิจกรรม

2. ต้นทุนคงที่ ( Fixed costs ) เป็นต้นทุนที่มีลักษณะคงที่ไม่เปลี่ยนแปลงไปตามระดับกิจกรรม
3. ต้นทุนผสม ( Mixed costs ) เป็นต้นทุนที่มีลักษณะของทั้งต้นทุนคงที่กับต้นทุนผันแปรรวมกัน

องค์ประกอบของการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของต้นทุน ปริมาณ และกำไร มีดังนี้

1. ปริมาณขาย ( Volume or Level of Activity )

2. ราคาขาย ( Unit selling Prices )

3. ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย ( Variable Cost per Unit )

4. ต้นทุนคงที่รวม ( Total Fixed Costs )

5. สัดส่วนการขาย ( Sales Mix)

การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างต้นทุน ปริมาณ และกำไร สามารถวิเคราะห์ได้โดยใช้

1.กำไรส่วนเกิน (Contribution margin)
2.อัตรากำไรส่วนเกิน (Contribution margin ratio)
3.กำไรส่วนเกินต่อหน่วย (Contribution margin per Unit)

1.กำไรส่วนเกิน ( Contribution Margin: CM) คือ รายได้ส่วนที่เหลือหลังจากหักต้นทุนผันแปร สามารถเขียนเป็นสมการได้ดังนี้

กำไรส่วนเกิน ( Contribution margin ) = ขาย (Sales) - ต้นทุนผันแปร (Variable costs) )

กำไรส่วนเกินดังกล่าว เป็นสิ่งที่นำไปชดเชยต้นทุนคงที่ ถ้ากำไรส่วนเกิน มากกว่า ต้นทุนคงที่ แสดงว่า กิจการมีกำไรจากการดำเนินงาน แต่ถ้ากำไรส่วนเกินน้อยกว่าต้นทุนคงที่ แสดงว่า กิจการมีผลขาดทุนจากการดำเนินงาน

2. อัตรากำไรส่วนเกิน ( Contribution margin ratio ) เป็นอัตราส่วนระหว่างกำไรส่วนเกินหารด้วยยอดขาย ซึ่งกำไรส่วนเกินเกิดจากผลต่างระหว่างยอดขาย หักด้วย ต้นทุนผันแปร ดังสมการ

อัตรากำไรส่วนเกิน = ราคาขายต่อหน่วย – ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย

ราคาขายต่อหน่วย

3. กำไรส่วนเกินต่อหน่วย (Contribution margin per Unit) เป็นผลต่างระหว่างราคาขายต่อหน่วย หักด้วย ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย ดังสมการ

กำไรส่วนเกินต่อหน่วย	=	ราคาขายต่อหน่วย	-	ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย
(Contribution margin per Unit)		(Price per unit)		(Variable cost per)

ตัวอย่างที่ 1

บริษัทดาวเด่น จำกัด ทำการผลิตและขายรองเท้า ในเดือนสิงหาคมที่ผ่านมามียอดการจำหน่ายรองเท้าจำนวน 1,000 คู่ ราคาขายคู่ละ 300 บาท ต้นทุนผันแปรต่อหน่วยเท่ากับ 150 บาท ต้นทุนคงที่เท่ากับ 100,000 บาท จงหากำไรส่วนเกิน อัตรากำไรส่วนเกิน และกำไรส่วนเกินต่อหน่วย

กำไรส่วนเกิน = ขาย - ต้นทุนผันแปร

= (1,000 x 300) - (1,000 x 150)

= 300,000 - 150,000 บาท

อัตรากำไรส่วนเกิน = ราคาขายต่อหน่วย – ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย

ราคาขายต่อหน่วย

= 300 - 150

300

= 0.5 หรือ 50%

กำไรส่วนเกินต่อหน่วย = ราคาขายต่อหน่วย - ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย

= 300 - 150 = 150 บาท

จากการคำนวณกำไรส่วนเกิน อัตรากำไรส่วนเกิน และกำไรส่วนเกินต่อหน่วย แสดงให้เห็นว่า บริษัท ดาวเด่น จำกัด มีกำไรจากการดำเนินงานจำนวน 50,000 บาท (150,000 -100,000)

การวิเคราะห์จุดคุ้มทุน (Break Even Analysis)

จุดคุ้มทุน (Break Even Analysis) เป็นระดับการผลิตหรือการขายระดับใดระดับหนึ่งที่ก่อให้เกิดรายได้รวม (Total revenues) เท่ากับ ต้นทุนรวม (Total cost) นั่นคือ จุดที่ไม่มีผลกำไรหรือขาดทุนจากการดำเนินงานในการคำนวณจุดคุ้มทุน สามารถคำนวณให้อยู่ในรูปของยอดขายเป็นจำนวนเงิน(บาท) หรือจำนวนหน่วยก็ได้โดยมีวิธีการคำนวณ 3 วิธี คือ 1.การใช้สมการ 2.การใช้กำไรส่วนเกิน 3.การใช้การวาดกราฟ

1.การใช้สมการ

หากต้องการหาจุดคุ้มทุนในรูปของยอดขายที่เป็นจำนวนเงิน (บาท) สามารถคำนวณได้จากการนำราคาขายต่อหน่วยมาคูณกับจำนวนหน่วยขาย ณ จุดคุ้มทุนจะได้เท่ากับ 300,000 บาท ( 50 x 6,000 ) หรือ คำนวณโดยใช้สมการหาจุดคุ้มทุนเป็นจำนวนบาท โดยแสดงต้นทุนผันแปรในรูปของร้อยละของราคาขายต่อหน่วย

จากตัวอย่างที่ 2 บริษัทดาวกระจาย จำกัด สามารถคำนวณหาต้นทุนผันแปรในรูปของร้อยละของราคาขายต่อหน่วยเท่ากับ 0.5 หรือ 50 % ( 3,000 บาท / 6,000 บาท )

2.การใช้กำไรส่วนเกิน

การคำนวณหาจุดคุ้มทุนในรูปของกำไรส่วนเกินนั้น กำไรส่วนเกินต้องเท่ากับต้นทุนคงที่รวม โดยสามารถคำนวณหาจุดคุ้มทุนได้ดังนี้

3.การวาดกราฟ

ในการคำนวณหาจุดคุ้มทุนโดยการวาดกราฟ สามารถแสดงได้ 2 ลักษณะ คือ

1.กราฟต้นทุน ปริมาณ และกำไร (Costs – Volume – Profit Graph)
2.กราฟกำไร (Profit – Volume Graph)

- กราฟต้นทุน ปริมาณ และกำไร การวาดกราฟต้นทุน ปริมาณ และกำไร มีขั้นตอนดังนี้

1.วาดเส้นรายได้รวม โดยเริ่มจากศูนย์ และเพิ่มขึ้นด้วย ราคาขาย x หน่วยขาย
2.วาดเส้นต้นทุนคงที่ เส้นต้นทุนคงที่จะเท่ากันตลอด
3.วาดเส้นต้นทุนรวม หาได้จาก ต้นทุนรวม = ต้นทุนผันแปร + ต้นทุนคงที่
4.คำนวณจุดคุ้มทุน

- กราฟกำไร

ในการคำนวณหาจุดคุ้มทุนโดยการวาดกราฟกำไรนั้น จะแสดงจุดคุ้มทุนรวมทั้งเน้นให้เห็นถึงส่วนกำไรหรือขาดทุนโดยกราฟกำไรจะแสดงเฉพาะเส้นกำไรโดยจุดคุ้มทุนจะเป็นจุดที่เส้นกำไรตัดกับแกน X และส่วน

กำไรหรือขาดทุนจะแสดงตามจำนวนระยะห่างระหว่างเส้นกำไรกับแกนX ณ ปริมาณขายระดับต่างๆ

ขั้นตอนการวาดกราฟกำไรมีดังนี้

1.แสดงจุดต้นทุนคงที่ ให้กำหนดหน่วยขายเป็น 0 หน่วย มีต้นทุนคงที่เท่าใด ก็แสดงจำนวนต้นทุนคงที่เท่านั้น โดยแสดงที่แกน Y ในด้านลบ

2.แสดงจุดกำไรหรือขาดทุน โดยสมมติปริมาณขาย ณ ระดับต่าง ๆ แล้วคำนวณกำไรหรือขาดทุนโดย กำไร(ขาดทุน) = รายได้รวม - ต้นทุนผันแปร – ต้นทุนคงที่

จากตัวอย่างที่ 2

บริษัทดาวกระจาย จำกัด ราคาขายของโทรทัศน์เครื่องละ 6,000 บาท ต้นทุนคงที่ต่อเดือนรวม 150,000 บาท และต้นทุนผันแปรต่อหน่วย 3,000 บาท
        - ปริมาณขายที่ 10 หน่วย
กำไร (ขาดทุน) = (10 หน่วย x 6,000 บาท) – (10 หน่วย x 3,000 บาท) – 150,000 บาท
= - 120,000 บาท
        - ปริมาณขายที่ 30 หน่วย
กำไร (ขาดทุน) = (30 หน่วย x 6,000 บาท) – (30 หน่วย x 3,000 บาท) – 150,000 บาท
= - 6,000 บาท

3.คำนวณจุดคุ้มทุน
4.แสดงส่วนกำไรและส่วนขาดทุน

ภาพที่ 1 กราฟต้นทุน ปริมาณ และกำไร

ภาพที่ 2 กราฟกำไร ( Profit - Volume Graph)

การกำหนดกำไรที่ต้องการ

การกำหนดกำไรที่ต้องการ เป็นการพยากรณ์เกี่ยวกับการขายสินค้า ว่าควรขายให้ได้ปริมาณเท่าใดจึงจะได้รับกำไรตามที่คาดหวังไว้โดยการนำเอาหลักการของการวิเคราะห์จุดคุ้มทุนมาพิจารณาร่วมกับ

- การใช้สมการ
- การใช้กำไรส่วนเกิน
- การใช้กราฟ

1.การใช้สมการ การคำนวณหายอดขายที่ทำให้ได้กำไรที่ต้องการ สามารถใช้สมการดังนี้

ยอดขายหรือปริมาณขายที่ต้องการ = ต้นทุนผันแปรรวม + ต้นทุนคงที่ + กำไรที่ต้องการ

2.การใช้กำไรส่วนเกิน สามารถคำนวณได้ดังนี้

3.การใช้กราฟ

ในการวาดกราฟหาจุดคุ้มทุนจะเห็นได้ว่าในกราฟได้แสดงส่วนกำไรไว้แล้วซึ่งก็คือระยะห่างระหว่างเส้นรายได้รวมและเส้นต้นทุนรวม เมื่อกิจการต้องการกำไรจำนวนเท่าไรก็ใช้การหาส่วนต่างระหว่างเส้นรายได้รวมและเส้นต้นทุนรวมจนกระทั่งได้กำไรที่ต้องการ ก็จะทราบปริมาณขายหรือยอดขายที่จะก่อให้เกิดกำไรตามที่ต้องการ

จากการคำนวณหาปริมาณขายหรือยอดขายที่ก่อให้เกิดกำไรตามที่ต้องการจะเห็นได้ว่าจะใช้สมการหรือใช้กำไรส่วนเกินกำไรที่ต้องการนั้นจะเป็นกำไรก่อนหักภาษี หากกิจการกำหนดกำไรที่ต้องการเป็นกำไรที่ต้องการหลังหักภาษีการคำนวณกำไรก่อนหักภาษีโดยกำหนดกำไรหลังหักภาษี สามารถคำนวณได้ดังนี้

จากตัวอย่างที่ 2 สมมติให้บริษัทฯ ต้องการกำไรหลังหักภาษีเท่ากับ 140,000 บาท โดยอัตราภาษีเท่ากับ 30 %
ดังนั้นสามารถคำนวณปริมาณขายโดยการใช้สมการ ดังนี้

SX	= VX + FC + P
6,000X	= 3,000X + 150,000 + 140,000
	1 - .30
3,000X	= 150,000 + 200,000
X	= 350,000 / 3,000 = 116.67 เครื่อง

การเปลี่ยนแปลงตัวแปรที่เกี่ยวข้องในการวิเคราะห์ต้นทุน ปริมาณ และกำไร

ในสภาพแวดล้อมของการดำเนินธุรกิจปัจจัยต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินธุรกิจมักเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็นการเปลี่ยนแปลงของราคาขาย การเปลี่ยนแปลงของต้นทุนผันแปรและต้นทุนคงที่ รวมถึงปริมาณการขายอาจมีการเปลี่ยนแปลงด้วย

จากข้อมูลเดิมของบริษัทดาวกระจาย จำกัด มีดังนี้
ราคาขายหน่วยละ 6,000 บาท ต้นทุนผันแปรต่อหน่วย 3,000 บาท ต้นทุนคงที่รวม 150,000 บาท

จุดคุ้มทุนเดิม 50 เครื่อง หรือ 300,000 บาท

ตัวอย่างที่ 3 ถ้าบริษัทเปลี่ยนแปลงราคาขายโดยลดราคาลง 20 % ต้นทุนคงที่เพิ่มขึ้น 40 % และต้นทุน

ผันแปรต่อหน่วยลดลง 20 % ดังนั้นจุดคุ้มทุนจะเปลี่ยนแปลงไปดังนี้

-ราคาขายเดิมเครื่องละ 6,000 บาท เปลี่ยนแปลงเป็น 4,800 บาท [6,000 – (6,000x20%)]
-ต้นทุนคงที่เดิม 150,000 บาท เปลี่ยนแปลงเป็น 210,000 บาท [150,000 + (150,000x40%)]
-ต้นทุนผันแปรต่อหน่วยเดิม 3,000 บาท เปลี่ยนแปลงเป็น 2,400 บาท [3,000 – (3,000x20%)]

สามารถคำนวณจุดคุ้มทุนใหม่ได้ดังนี้

ส่วนเกินที่ปลอดภัย (Margin of Safety)

ส่วนเกินที่ปลอดภัยจะแสดงผลต่างระหว่างยอดขายจริงกับยอดขายที่จุดคุ้มทุน หรือผลต่างระหว่างยอดขายที่คาดไว้ตามงบประมาณกับยอดขายที่จุดคุ้มทุน ส่วนเกินที่ปลอดภัยจะแสดงจำนวนที่รายได้จากการขายสามารถลดลงได้ก่อนที่จะเริ่มขาดทุน โดยทั่วไปส่วนเกินที่ปลอดภัยสามารถแสดงอยู่ในรูปของจำนวนเงินเป็นบาทหรือแสดงอยู่ในรูปของอัตราส่วน ดังสมการต่อไปนี้

จากตัวอย่างที่ 2 บริษัทดาวกระจาย จำกัด คำนวณจุดคุ้มทุนเป็นจำนวนบาทได้เท่ากับ 300,000 บาท สมมติเพิ่มเติมให้ยอดขายจริงเท่ากับ 500,000 บาท จงคำนวณส่วนเกินที่ปลอดภัยและอัตราส่วนเกินที่ปลอดภัย

ส่วนเกินที่ปลอดภัย = 500,000 - 300,000
= 200,000 บาท

อัตราส่วนเกินที่ปลอดภัย

= 500,000 - 300,000 = 40 % 500,000

จากการคำนวณแสดงให้เห็นว่ายอดขายของบริษัท ดาวกระจาย จำกัด สามารถลดลงได้ถึง 200,000 บาท ก่อนที่จะขาดทุนหรืออาจกล่าวได้ว่าในยอดขาย 100 บาท บริษัทดาวกระจายจำกัด มีส่วนเกินที่ปลอดภัย 40 บาท

ความเสี่ยงจากการดำเนินงาน (Operating Leverage)

หมายถึงความสามารถของกิจการในการเพิ่มกำไรสุทธิเมื่อยอดขายเพิ่มขึ้นสามารถคำนวณจากสูตรได้ดังนี้

จากตัวอย่างข้างต้น บริษัททั้งสองมีโครงสร้างต้นทุนต่างกัน บริษัทที่มีโครงสร้างต้นทุนส่วนใหญ่เป็นต้นทุนคงที่ ซึ่งในที่นี้คือบริษัท ก.จะมีค่า OL สูงกว่าบริษัท ข สรุปได้ว่าโครงสร้างของต้นทุนของกิจการที่มีสัดส่วนต้นทุนคงที่สูง จะมีผลให้การเปลี่ยนแปลงในกำไรสูงเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงยอดขาย

การวิเคราะห์จุดคุ้มทุนสำหรับกิจการที่ขายสินค้าหลายชนิด

ในกรณีที่กิจการขายสินค้าหลายชนิดการวิเคราะห์จุดคุ้มทุนจะยุ่งยากกว่า เนื่องจากสินค้าแต่ละชนิดมีต้นทุนต่างกัน ราคาขายต่างกัน รวมทั้งกำไรส่วนเกินต่างกัน นอกจากนี้จุดคุ้มทุนก็ขึ้นอยู่กับสัดส่วนการขาย (Sales Mix) ด้วย ในการวิเคราะห์จุดคุ้มทุนสำหรับกิจการที่ขายสินค้ามากกว่า 1 ชนิดนั้นจะใช้ กำไรส่วนเกินต่อหน่วยถัวเฉลี่ย ในการคำนวณหาจุดคุ้มทุน

ตัวอย่างที่ 4 บริษัทดาวเรือง จำกัด ทำการผลิตและขายสินค้า 2 ชนิด คือ เสื้อ และ กางเกง โดยมีข้อมูลการขายและผลิตต่อเดือนของสินค้าทั้ง 2 ชนิดดังนี้